TÜP BEBEK TEDAVİSİNİN AŞAMALARI
Tüp bebek tedavisi birbirine bağımlı ve birbirinden farklı birkaç aşamadan oluşmaktadır. Tüm aşamalarda başarı sağlanması tüp bebek başarısını belirler.
Öncelikle bayanın yumurtalıklarının ilaçlarla uyarılması bunu takiben uyarılan yumurtalıklardan yumurtaların toplanması ve bunların laboratuvar ortamında erkeğin spermi ile birleştirilmesi (döllenmesi) gerekmektedir. Son olarak oluşan embriyolar anne adayına geri yerleştirilir (embriyo transferi) .
Bu aşamalarda oluşabilecek sorunlar veya başarısızlıklar tüp bebek tedavisini direkt olarak etkiler.
- Yumurtaların Olgunlaştırılması ve toplanması (10-14 gün)
- Embryo gelişimi ve sperm ile yumurtanın döllenmesi (3-6 gün)
- Embryoların Transferi (Ana rahmine bırakılması) ve 12-14 gün bekleme süresi
KLASİK İVF (TÜP BEBEK) VEYA MİKROENJEKSİYON (ICSI)
Klasik İVF --Yumurta kültürü ve sperm hazırlanması tamamlandıktan sonra döllenme safhasına geçilir. Döllenme standart tüp bebek (in vitro fertilizasyon; IVF) veya mikroenjeksiyon (intrasitoplazmik sperm injeksiyonu; ICSI) ile sağlanır. IVF ve ICSI’nin tek farkı dölleme safhasıdır; bunun dışında tüm basamaklar tamamıyla aynıdır. IVF görünür sperm problemi olmayan olgularda tercih edilir. ICSI ise daha çok sperm problemi olan ve izah edilemeyen infertilite olgularında tercih edilir. Konvansiyonel IVF'te her yumurta yaklaşık 100,000 sperm ile biraraya getirilmekte, ancak bir tanesi kendiliğinden yumurta dış zarını aşarak yumurta içine girmekte ve onu döllemektedir.
Buna karşılık Mikro-Enjeksiyon(ICSI) da her bir yumurtanın içine önceden belirlenen tek bir sperm hücresi mikromanupilatör adı verilen bir iğne yardımıyla enjekte edilmektedir. Günümüzde pek çok merkezde ICSI rutin olarak tüp bebek uygulanan tüm hastalara yapılmaktadır.
Mikroenjeksiyonu takiben 16. saatte yapılan mikroskobik değerlendirme ile başarıyla döllenen yumurtalar diğer yumurtalardan ayrılır. Döllenme işleminin gerçekleşmediği yumurtalar ve hatalı döllenen yumurtalar mikroskop ile yapılan değerlendirmede ayırt edilirler. Standart tüp bebek uygulaması sonrası ise ertesi gün 16. saatte yumurtayı çevreleyen hücreler mekanik olarak temizlendikten sonra yukarda belirtilen şekilde mikroskop yardımıyla değerlendirilir.
TÜP BEBEK TEDAVİSİNDE KULLANILAN PROTOKOLLER
Hastanın adetinin tercihen 2. günü yapılan muayenesi sonrasında hangi protokolün uygulanacağına karar verilir.
Genel olarak adetin 2. - 4. günlerinde kliniğe gelen bayanın ortalama 2 - 3 günde bir yapılacak kontroller ile 2-3 hafta süreyle merkezimizde tedavi görmesi gerekmektedir.
Erkeğin ise sadece yumurta toplama günü (TESE yapılacaksa bir gün önce) gelmesi uygundur. Tüp bebek tedavisinde protokoller hastalara göre değişiklik gösterir. Hastaların uygunluğuna göre uygulanabilecek tedavi protokellerinin bazıları; uzun protokol (Long Luteal Protokol) ve kısa protokol (Antagonist Protokol) dür.
Uzun protokolde (Long Luteal Protokol) adetin 21.günü veya beklenen adetten bir hafta önce leuprolid asetat başlanır. Takiben adetin 2-4. günü yumurtalıkları uyarıcı tedaviye başlarız. Uyarıcı tedaviye başlandığı gün ultrasonografi ve kan östradiol düzeyi bakılır. Uyarıcı iğnelerin başlandığı gün leuprolid asetat dozu azaltılır. İğneye, çatlatıcı iğne gününe kadar (çatlatıcı iğne günü dahil) devam edilir.
Kısa Protokolde (Antagonist Protokol ) adetin 1.-3. günü başlangıç ultrasonografisi yapılıp kan östradiol düzeyi bakıldıktan sonra yumurtalıkları uyarıcı iğnelere başlanır. Yapılan seri USG ölçümlerinde bir folikül 13-14mm’ye ulaştığında veya kan östrojen seviyesi 600pg/ml’nin üstüne çıktığında GnRH Antagonistleri başlanır. Antagonist kullanımına çatlatıcı iğne gününe kadar (çatlatıcı iğne günü dahil) devam edilir.
PROTOKOL ESNASINDA TAKİPTE KULLANILAN TESTLER
- Kan östradiol düzeyi yumurtalık fonksiyonunun iyi bir göstergesidir. Östradiol düzeyine bakılarak hem tedavinin takibi hem de yumurtaların çatlatma zamanı öngörülebilir.
- 2 - 3 gün aralarla yapılan vaginal USG takibi de tedavinin olmazsa olmazlarındandır.
- Ayrıca erken olgunlaşmanın denetlenemsi için belirli zamanlarda kanda progesteron ve LH düzeyleri önemlidir.
Bu düzeylerdeki oynamalar ile bazen tedavi döneminde tüm yumurtaların veya embryoların dondurulması ve daha sonra dondurma çözme dönemlerinde verilmesi tercih edilebilmektedir.
TEDAVİ PLANININ DEĞİŞTİRİLMESİ
Yaklaşık % 15 olguda tedavi iptal edilir.
Bunun en önemli nedenleri yetersiz folikül gelişimi, foliküller arası belirgin çap uyumsuzluğu olması ve aşırı östradiol yanıtıdır.
- 15mm’den büyük folikül sayısının 3 den az olması veya yetersiz östradiol cevabı nedeniyle iptaller olabilir.
- Bazen de 4000-5000 pg/ml gibi aşırı yüksek östradiol değerlerine ulaşılabilir. Bu durumda ovaryen hiperstimülasyon olmaması için iptaller olabilir.