ERKEK KISIRLIĞI
Gebe kalmakta sıkıntı çeken çiftlerin %50 sinde hem erkek hem kadına bağlı faktörlere rastlanırken %20’sinde sadece erkeğe bağlı faktörlere rastlanmaktadır. Bu problemlerin bir kısmı düzeltilebilir faktörler iken büyük bir çoğunluğu düzeltilemeyen faktörlerdir. Erkeğin değerlendirilmesi sırasında amaçlanan; düzeltilebilir faktörleri düzeltmek, düzeltilemeyenler içinse uygun tüp bebek yöntemlerinin seçilmesidir.
Erkek değerlendirilirken ilk yapılması gereken detaylı öyküsünün alınması ve semen analizidir.
Öyküsünde özellikle cinsel ilişki sıklığı, zamanlaması, çocuklukta ya da sonraki yaşlarda geçirilen hastalıklar, sistemik hastalıklar (şeker hastalığı, akciğer hastalığı vs) , geçirilmiş cerrahiler, cinsel yolla bulaşan hastalık öyküsü ve toksik ilaç kullanımına dikkat edilmelidir. Semen analizi üç günlük cinsel perhiz sonrası alınan semen örneğinin incelenmesi ile yapılır. Semenin değerlendirilmesi 2010 ‘de Dünya Sağlık Örgütü nün önerisi dahilinde yapılır.
Normal değerler ;
Bu testlerden sonra gereken hastalarda ileri tetkikler yapılabilir. Bunlar öncelikli olarak testislerin büyüklüğü, sperm kanallarında tıkanıklık ya da genişleme, testislerde kızarıklık ya da kitle varlığının incelendiği detaylı bir fizik muayene ve hormonal değerlendirmelerdir. Öncelikli olarak serum FSH ve testosteron değerleri incelenir.
Eğer testosteron düşük saptanırsa serbest ve total testosteron, LH ve prolaktin değerlerine bakılmalıdır. Eğer FSH ve LH seviyesi düşük, testosteron seviyesi de düşükse beyinde hormon salgılanmasında eksiklik düşünülürken, FSH ve LH normal ya da yüksek, testosteron seviyesi de normal olan hastalarda testislerde sperm yapımında problem olduğu düşünülmektedir. Takiben ejekülasyon sonrası idrar incelemesi, ultrasonografi ve özellikle kistik fibrozis, Y kromozumu mikrodelesyonu, Klinefelter sendromu gibi genetik anormallikler için genetik tarama testlerİ önerilir.
Sperm testi sonuçlardaki değişkenlik nedeni ile ilk değerlendirme yapılırken en az 7 gün, en çok 3 hafta arayla iki sperm testi yapılması önerilmektedir. Dölleme potansiyelini ortaya koymak için tekrar gereklidir. Sonuçlar arasında ciddi farklılıklar gözlemlenirse üçüncü bir teste ihtiyaç duyulabilinir.
Sperm testi sonuçları, anıldığı gibi, farklı sonuçlanabilmektedir. Bu farklılıkların sebepleri arasında stres ya da mevsim değişikliği de vardır. Bu nedenle sağlıklı bir sonuç alınabilmesi için stresten arınmış bir ortamda ve farklı dönemlerde testleri yinelemekte fayda vardır.
Erkek faktörüne bağlı infertilitede sadece hormon bozuklukları için ilaç tedavisi uygulanabilir. Bu nedenle bu grup dışında kalan hastalarda tedavi maliyeti ve süresi uzun olacağından yardımcı üreme tekniklerine başvurulmaktadır. Hafif sperm anormalliklerinde aşılama (IUI) tedavisi en fazla 3 kez olarak denenmelidir.
Başarısız olması durumunda hastaya tüp bebek (İVF-İCSİ) denenmelidir. Bazı durumlarda menisinde hiç spermatozoa yok ise yani "Azospermi" si varsa epididim veya testislerinden biopsi veya aspirasyon ile spermatozoa elde edilmesi yöntemi uygulanır(TESE). TESE veya TESA uygulanan hastaların patolojinin kaynağına göre yaklaşık %40 - 80 ninde sperm bulunabilir.
Sperm Testi Yapılırken Dikkat Edilmesi Gerekenler
Sperm testinde numune için kişilerin testi yaptırmadan önce en az 3 gün, en çok 8 gün cinsel perhiz yapması (ejakülasyon olmaması) gerekmektedir.
Sağlıklı şekilde alınması için sperm numunelerin ilgili merkezlerde steril bir kabın içine mastürbasyon yoluyla verilmesi en uygunudur. Ancak mümkün olmayan hallerde evde veya dışarıda verilecek örneklerin sağlıklı incelenmesi için laboratuvara hızla (< 30 dk ve soğuktan korunarak) ulaştırılması gerekmektedir.
Örnek için mastürbasyon esnasında herhangi bir kayganlaştırıcı veya sabun kullanılmaması gerekmektedir. Aksi hallerde sperm hareketliliği ve canlılığı etkilenecektir. Ayrıca, ejakulatın (meni) tümünün verilen steril örnek kabına alınması gereklidir.
Sperm DNA hasarı nedir?
Spermiyogram ile sperm sayısı, hareketlilik oranı ve normal görünümlü sperm oranları belirlenmekte olup, spermlerin içerisindeki DNA yapısı değerlendirilmemektedir. Ancak döllenme ve embryo (Döllenmiş hücre) gelişimleri için spermlerin içindeki DNA yapısının sağlıklı kalması elzemdir. Dolayısı ile farklı testlerle inceleme yapılması önerilen olgularda sperm DNA hasarını tespit şansı tanımaktadır. Bu testlerde spermin DNA zincirindeki kırıklar, yani hasarlar, ölü sperm yüzdeleri ve böylelikle sperm kalitesini belirlenebilinir.
Sperm üretimi sürecinde spermlerin tam olgunlaşamaması ya da DNA içeriğindeki proteinlerin yanlış veya eksik düzenlenmesi DNA zincirinde kırılmalara neden olmaktadır. Sperm DNA’sındaki bu kırıklar embriyo gelişimine direkt olumsuz etki oluşturmaktadır.
Gebelik arayışında zorlanan çiftlerde incelemelerde, sperm DNA hasarı yüksek çıkabilmekte, bazen spermiyogram testi normal olan erkek hastalarda da yüksek oranda sperm DNA hasarı görülebilmektedir. Yüksek DNA hasarı olan erkeklerde tüp bebek tedavilerinde döllenmede, embriyo gelişiminde ve embriyo kalitesinde bozukluklar bildirilmiştir. Ayrıca bu çiftlerin sahip oldukları gebeliklerde de tekrarlayan düşüklerle karşılaşılabilinmektedir.
Sperm DNA hasarı nasıl tespit edilir?
Sperm DNA hasarı için birden fazla tetkik yöntemi mevcuttur. Bunlar SCSA (Sperm Chromatin Structure Assay); Anilin Blue testi; SCD (Sperm Chromatin Dispersion Assay); Acridine orange testi; TUNEL (The Terminal Deoxynucleotidyl Transferase‐Mediated Deoxyuridine (TdT) Triphosphate (dUTP) Nick End Labeling Assay); Toluidin Blue testi; Halotest (Sperm Chromatin Dispertion); Comet assay; In situ nick translation sayılabilir. Bunlardan TUNEL testi daha sıklık kullanılan bir testtir.
Neden Sperm DNA hasarım var?
Endüstriyel toplumlarda spermin kalitesini etkileyen pek çok dış etken tanımlanmıştır. Sağlıksız yaşam koşulları bunların başında gelmektedir. Özellikle sigara ve alkol tüketimi, kafein ve ilgili maddelerin fazla alınması, radyasyona maruz kalma, sık geçirilen testiküler ve prostat enfeksiyonları, bazı ilaçların, zehirli kimyasallara ve zirai ilaçlara maruziyet sperm DNA hasarına neden olmaktadır. Aşırı sıcak ortamda çalışma, sürekli oturarak uzun süreli bilgisayar kullanımı da bu etkenlere eklenebilinir.
Kimler sperm DNA hasar tespiti için test yaptırmalı?
Özellikle tekrarlayan tüp bebek başarısızlığı, tekraralayan düşükler, düşük embryo kalitesine sahip olan tüp bebek vakalarında sperm DNA hasarı bakılmalıdır. Varikoseli olan erkeklerde, yaşam ve meslek nedeni ile riski yüksek olan vakalarda Sperm DNA değerlendirilmesi gereksiz tüp bebek uygulamalarının önüne geçecektir.
Sperm DNA Hasarı Tedavisi
Sperm DNA hasarı tedavi edilebilinir mi?
Sperm DNA hasarı bulunan vakalarda olası etkenin ortamdan uzaklaştırılması ilk tercihtir. Bu sebeple bir faktör varsa; sık enfeksiyonların önünen geçilmesi, sigara ve alkol kullanımının azaltılması ve mesleksel risklerin önleminin alınması gereklidir.
Destek amaçlı ROS’ların (reaktif oksijen parçacıkları) oluşturduğu hasarın önlenmesi için antioksidan destek ürünleri kullanılabilinir.